解:$(1)$∵$AD$是边$BC$的中线
∴$BD=CD=\frac 12BC=5\ \mathrm {cm}$
∵$AB=13\ \mathrm {cm},$$AD=12\ \mathrm {cm},$$BD=5\ \mathrm {cm}$
∴$AB^2=AD^2+BD^2$
∴$△ABD$是直角三角形,且$∠ADB=90°$
∵点$D$是线段$BC$的中点,且$AD⊥BC$
∴$AD$是线段$BC$的垂直平分线
∴$AC=AB=13\ \mathrm {cm}$
$(2)S_{△ABC}=\frac 12BC · AD=\frac 12×10×12=60\ \mathrm {cm^2}$